شیوه های حفاظت و نگهداری

در سراسر دنیا شرکتهای تجاری مختلفی وجود دارد که در تمیزکاری، مرمت و نگهداری لوسترها متخصص هستند. این شرکتها نسبت به معضلات حفاظتی آگاه‏اند و رویکردهای حفاظتی مختلفی را به منظور تمیزکاری و نوسازی انتخاب میکنند؛ دیگر شرکتها ممکن است لوسترهای جدید و قدیمی را با روش‏های یکسانی، با استفاده از محلولها و پاک‏ کنندههای مخصوص به خود تمیز کنند، که محتویات آنها تا حد زیادی ناشناخته است. در گذشته، بسیاری از لوسترهای قدیمی در خانههای شخصی آویزان شده بودند که یا نادیده گرفته میشدند یا توسط خدمات و تعمیرکارها مورد رسیدگی قرار میگرفتند و اطلاعات مرتبط با این فعالیتها در هیچ مکانی ثبت نمیشد. در این گونه کارها که شامل باز نمودن اجزا و تمیزکاری، جایگزینی بخشهای فلزی و شیشهای و به هم وصل نمودن مجدد لوستر بود، قطعات اغلب به صورت غلط با قطعه ای که با اصل اثر همخوانی ندارد، جایگزین یا به اشتباه به هم وصل می شد.
اکثر لوسترهای تاریخی- که بعضی از آنها ممکن است بیش از 200 سال قدمت داشته باشند – نیاز به حفاظت و نگهداری دارند. حتی در مواردی که اجزاء شیشهای هنوز در شرایط خوبی قرار دارند، مکن است شیشه در خلال جابجایی و تمیزکاری، تحت فشار غیر ضروری که بر دستهها وارد می­شود، یا بر اثر استفادۀ بی احتیاط از نردبان هنگام تعویض لامپها و تزئینات لوستر، شکسته شود. 1

شکل 1 –قسمتهای شیشهای آسیب دیدۀ یک لوستر: دستۀ شیشهای شکسته در نقطۀ اتصال با محافظ فلزی؛ کریستالهای شیشهای شکسته؛ پین برنجی شکسته شده، در کنار پین جدید؛ سیمچین و کاتر کوچک جهت فرم دادن به پین جدید.

در خلال دوران حیات یک لوستر ممکن است جایگزینی عناصر تزئینی آن به دفعات انجام شود و حتی بعضی از اجزاء آن با اجزائی از لوسترهایی با ترکیبات مشابه تعویض شود (به ویژه اگر تمامی آنها همزمان جهت تمیزکاری باز شده باشند). مثلاً زمانی که عناصر شیشهای میشکست ممکن بود با مواد نامناسب مرمت شود یا با اجزاء جدیدی جایگزین شود، که از لحاظ اندازه، شکل یا برش صحیح نباشند. به علاوه، از آنجا که قسمتهایی مانند پوشش و آرایش لوستر مطابق مد تغییر میکرد. کلیۀ آویزها و زنجیرها ممکن است بدون توجه به آرایش صحیحشان، تغییر داده شده باشد. این امکان نیز وجود دارد که آب مورد استفاده قرار گرفته در تمیزکاری یا نشت آب در اثر ترکیدگی لوله‏ها، به لوستر نفوذ نموده و منجر به خوردگی و ایجاد زنگار روی قسمتهای آهنی آن شود، در حالات غایی، قسمت یا تمام لوستر ممکن است تحت تأثیر حرارت آسیب ببیند (مانند آنهایی که در نمایشگاه برایتون[1] بریتانیا بودند) یا ممکن است به زمین بیفتد، برای مثال به دلیل نصب نامناسب یا هنگام آتش سوزی.

در اواخر قرن هجدهم و در طول قرن نوزدهم، سیمهای مسی ممتد و کشیده برای ایجاد پینهای (گیرههای) اتصالی بین کریستالهای شیشهای استفاده میشد. با گذشت زمان، این اتصالات منبسط شده و بسیاری از آنها در طول فرآیند باز کردن کریستالها از لوستر جهت تمیزکاری بارها صاف شده و دوباره خم میشدند، اقدامی که اغلب منجر به شکستن آنها میشد. آب و مواد شیمیایی مورد استفاده جهت تمیزکاری لوسترها میتوانند منجر به خوردگی و شکنندگی سیمها شوند. ادواتی مانند پیچ و مهرهها ممکن است گم شده و جایگزین نشده باشند و رشتههای فلزی ممکن است روکش خود را از دست داده باشند.

آزمایش و معاینه

آزمایش و معاینۀ اولیۀ شرایط لوسترهای آویزان معمولاً با استفاده از یک نردبان متحرک انجام میشود. هرگونه وسایل و مبلمان زیر و اطراف لوستر به فاصلۀ مطمئنی جابجا میشوند. این کار به نردبان اجازۀ حرکت آزاد در اطراف لوستر میدهد و از ایجاد آسیب، در صورت افتادن اجزاء شیشهای لوستر، جلوگیری میکند. یک دفترچۀ کوچک برای ثبت شرایط لوستر مورد نیاز است. در طول معاینه به جای اینکه لوستر چرخانده شود، هر از چندگاه، باید نردبان جابجا شود و در اطراف لوستر حرکت کند، زیرا در این مرحله، ممکن است روشی که لوستر به تیرآهن سقفی متصل شده نامعلوم باشد، یا اتصالاتی که به وسیله آن لوستر آویزان است باز شود. به ویژه، چرخاندن لوستر در جهت خلاف عقربههای ساعت ممکن است منجر به باز شدن آن شود. در صورتی که لوستر به برق متصل است و تحت بازرسیهای مرتب و دورهای ایمنی قرار نگرفته، باید احتیاط ویژهای انجام شود.

2los

شکل 2- اجزاء اصلی یک لوستر

3los

شکل 3– نمایی از لوستر از پائین

4los

شکل 4 – کریستالهای یک آویز (سمت راست) و اجزاء و قطعات تکیه گاه اصلی لوستر (سمت چپ) باز نمودن لوستر

قبل از شروع کار، باید اطمینان حاصل شود که منبع برق قطع شده است. حفاظتگر، به همراه موزهدار یا تکنسین برقی که به انجام این وظیفه تخصیص داده شدهاند، باید مطمئن شوند هیچ ریسکی از این نظر وجود ندارد. بهتر است کنار فیوز برق برگۀ یادداشتی چسبانده شود و در آن در ارتباط با قطع کردن برق توضیح داده شود. باید فضای خالی کافی زیر و اطراف هر لوستر موجود باشد تا اجازۀ جابجایی نردبان یا داربست وجود داشته باشد. همچنین انجام لایهگذاری(بالشتکگذاری) نرم زیر لوستر برای جلوگیری از شکستن اجزائی که احتمال سقوط آنها وجود دارد، الزامی است. تعدادی میز که لایهگذاری شدهاند نیز برای قرار دادن اجزائی از لوستر که باز میشوند، مورد نیاز است. اجزاء لوستر فضای زیادی نیاز دارند. یک لوستر میتواند در حالت آویزان باز شود و یا برای آنکه ایمنی بیشتری برای کار داشته باشد، ابتدا به ارتفاع پائینتری آورده شود. در طول باز کردن لوستر و تمیزکاری، بهتر است با استفاده از عکسبرداری و ثبت و یادداشت نکات، کشیدن طرح و .. فرآیند کار مستند نگاری شود و رابطۀ بین اجزاء و مکانی که هر یک به آن تعلق دارند، مشخص گردد. حجم شیشۀ لوستر، کار عکاسی را سخت میکند؛ راحتتر است که کار عکاسی از آرایش زنجیرها و آویزهای لوستر را با جداکردن یکی از آنها و قرار دادن آن روی سطح مسطح انجام داد. توجه به شیوهای که شاخههای لوستر به صفحههای فلزی متصل شدهاند و آرایش سیمها اهمیت ویژهای دارد. یکی از مواردی که باید مدنظر قرار گیرد شیشههای تعمیر شده، مفقود شده و جزئیات فنی لوستر است. هر لوستر طی یک توالی مشخص باز میشود که از آویزها و اجزای بیرونی به سمت داخل و از پائین به بالا شروع میشود. در خلال این فرآیند، غیر معمول نیست که به دلیل نقص پینهای ضعیف اتصالی، زنجیرها بشکنند و آویزها به زمین بیفتند. اگرچه آرایش آویزها و زنجیرها نیاز به ثبت دارد، همیشه ضروری نیست که جای دقیق هریک یادداشت شود؛ فقط باید آرایش آنها اطراف لوستر منظم باشد؛ چراکه با توجه به اینکه احتمالاً لوستر چندین بار باز و تمیز شده، بسیاری از اجزاء ممکن است در جای اصلی خود قرار نگرفته باشند. به دلیل ایمنی و راحتی بیشتر در شناسایی، آویزها و زنجیرها در یک رویۀ منظم باز شده و در کیسههای پلیتنی برچسب دار قرار می گیرند و از سکوی کار به کمک سبد یا سینی به پائین منتقل می شوند.

5los

شکل 5- نمایش مراحل باز کردن یک لوستر

6los

شکل 6- جابجایی یک لوستر

حفاظت از لوستر

نصب صحیح لوستر، مهمترین عامل در حفاظت پیشگیرانه است. برای آویزان کردن لوستر باید از زنجیر و قلاب سقفی با نوع مناسب و قابلیت تحمل وزن مشخصی استفاده شود. خود قلاب باید به خوبی به یکی از تیرآهنهای باربر سقف به گونهای متصل شده باشد که دوران کامل لوستر منجر به باز شدن قلاب نشود یا اتصال آن به سقف با مشکل مواجه نگردد. این کار در بهترین حالت می تواند توسط مهندس سازه انجام شود، خصوصاً در مورد لوسترهای بسیار سنگین با اهمیت تاریخی، زنجیری که لوستر از آن آویزان شده است باید از جنس برنج یا فولاد باشد و قدرت کافی برای تحمل وزنی بیش از وزن لوستر داشته باشد. ممکن است در شرایطی به وزن نمودن لوستر نیاز شود؛ این کار به راحتی با وزن نمودن اجزاء منفرد یا گروهی، روی ترازوی تعادلی و جمع نمودن اعداد با یکدیگر قابل انجام است. خود لوستر باید به صورت تراز آویزان شود و وزن قطعات اصلی با استفاده از بست های مختلف، روی میلۀ مرکزی به طور مساوی تقسیم شود.

همچنین ضروریست در مورد امکان دسترسی به لوستر برای نگهداری و تمیزکاری و بازههای زمانی انجام این کار به خوبی بررسی شود. در مورد لوسترهای کوچکی که در ارتفاع نه چندان زیادی آویزان شدهاند، این کار را میتوان با استفاده از چهارپایههای فلزی یا داربستهای معمولی انجام داد. در اواسط قرن هجدهم، لوسترها اغلب با استفاده از یک وزنۀ تعادلی از قلاب آویزان بودند. هنگامی که با گرفتن گلدسته، لوستر به پائین کشیده میشد، وزنۀ تعادلی از زنجیر بالا میرفت. بعضی از این سازوکارها هنوز وجود دارند و مورد استفاده قرار میگیرند، که باید به صورت دورهای کنترل شوند تا از درست کار کردن آنها اطمینان حاصل شود. برای نصب لوسترها در ارتفاع زیاد، استفاده از چرخ جرثقیل با دندههای کاهشی و قفل شونده که به طور خاص برای لوستر طراحی شده باشد مطلوب است. لوسترهای شیشهای، بیشتر مستعد آسیب دیدن از ضربههایی هستند که از داربستها و نردبامها هنگام تمیزکاری یا تعویض چراغها یا جابجایی نامناسب به آنها وارد میشود. اگر هر لوستر برای بالا و پائین آمدن سازو کاری داشته باشد که با آن منطبق شده و شامل تجهیزاتی باشد که مانع از افتادن آن شود، ریسک ایجاد خسارت تا حد زیادی کاهش مییابد. به علاوه تعویض چراغها ایمنتر، سریعتر و سادهتر شده و بنابراین، هزینههای نگهداری آن نیز (بعد از یک هزینۀ نصب اولیه) کاهش می یابد.

اگر لوستر الکتریکی است، باید به صورت سالیانه توسط تکنسین متخصص آزمایش شود. تاریخی که هر لوستر در آن تمیز، باز و آزمایش شده باید ثبت شود تا سیمکشی برق آن ایمن باشد و به علاوه اتصالات سقفی نیز باید طبق برنامۀ منظمی کنترل شوند.

دورۀ زمانی بین هر دو تمیزکاری باید توسط حفاظتگر مشخص شود. در تعیین تواتر تمیزکاریها، مسائل مالی باید مدنظر قرار گیرد و به این حقیقت که خطرات بالقوهای در جابجایی و باز کردن لوسترها وجود دارد، توجه شود. اگر لوسترها در اتاقهایی قرار دارند که از آنها بطور دائم استفاده می­شود، ممکن است تمیزکاری عمومی هر سال یکبار و تمیزکاری عمقی که شامل باز کردن لوستر است، هر 10 سال یکبار مورد نیاز باشد. از طرف دیگر، اگر لوسترها در اتاقهایی قرار دارند که بخشی از سال به روی عموم بسته است، بهتر است توسط کیسههای موسلین پوشیده شوند تا میزان گرد و غبار و کثیفی که روی آنها مینشیند، کاهش می یابد.

شیشههای لوسترها را می توان با محلول 50:50 از اتانول و آب مقطر تمیز نمود. ریلی و مورتیمر (Reilly and Mortimer, 1998) پیشنهاد کردند که چند قطره آمونیاک جهت افزایش اثربخشی محلول تمیزکاری به آن اضافه شود؛ در عین حال نسبت به افزایش میزان PH به سطوح بالای 9 هشدار دادند (PH بالای 9 محلول قلیایی ایجاد میکند که پتانسیل حل کردن شیشه را دارد). اضافه نمودن چند قطره مایع پاککنندۀ غیر یونیزه ترجیح داده میشود. در حین انجام نظافت باید مراقب بود که به محلول پاککننده اجازۀ نفوذ به شاخههای توخالی شیشهای لوستر یا اتصالات فلزی داده نشود. پس از انجام این مرحله، لوستر با استفاده از آب مقطری که روی پارچۀ نرمی ریخته میشود پاک شده و به آرامی توسط پارچۀ خشک و بدون پرزی جلا داده میشود تا اثر انگشت و لکه چربی از روی آن پاک شود. رسوبات شمع را میتوان به آسانی توسط اسکنۀ چوب بامبو جدا کرد و باقی ماندۀ آن را با آب گرم یا الکل سفید (حلال هیدروکربنی چربیدار یا آلفاتیک) از بین برد.

تمیزکاری با استفاده از مواد شیمیایی، باید به اجزاء فلزی و موارد ضروری محدود شود و فقط با موادی که باقی ماندۀ آن به آسانی پاک میشود، انجام گیرد. باقیمانده مادۀ شیمیایی یا محصولات جانبی ناشی از آن روی لوستر، نهایتاٌ به شیشه، فلز و پینهای فلزی اتصالات، آسیب می رساند. ترکیب مواد مورد استفاده برای تمیزکاری، به همراه اثرات بلند مدت و کوتاه مدت آنها بر لایههای زیرین و بستر لوستر (و نیز برای فردی که از آنها استفاده میکند) باید شناخته شده باشد. باقیماندۀ کمی از اکسید آهن Fe2O3 را میتوان به صورت مکانیکی با استفاده از برسهای زبر الیاف شیشهای یا- چنانچه لازم بود- به صورت شیمیایی با پاککنندههای تجاری زنگ آهن که بر پایۀ اسید فسفریک ساخته شدهاند، از بین برد. استفاده از این پاککنندههای زنگ آهن منجر به حذف رنگ اصلی موجود روی اجزاء آهنی نیز می شود. بنابراین، ممکن است لازم باشد تا نمونهای از رنگ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا پس از این کار، رنگآمیزی مجدد آنها آغاز شود.

لکههای روشن روی نقره را میتوان با استفاده از غوطهور نمودن نقره در محلول تجاری محلول نقرۀ گودارد[2] (ماده اصلی آن تریسیانات آمونیوم است) که ساخت کشور انگلستان است، از بین برد. برای تمیزکاری نقره باید از برس نرم یا سوآبهای پشمی پنبهای استفاده کرد و محلول پاک کننده را مرتبً تعویض نمود. برطرف کردن تیرگی شدید نقره، فقط باید توسط حفاظتگر انجام گیرد، زیرا استفاده از سایندههای نامناسب به سطح فلز آسیب میرساند. در نهایت، اثر محلول تمیزکاری با استفاده از مقادیر زیادی آب مقطر گرم از بین میرود و قبل از اینکه نقره با استفاده از پارچۀ نرم که با ماده ضد لک آغشته شده جلا داده شود، در هوای آزاد قرار می گیرد تا خشک شود. لاک الکل زدن به نقره توصیه نمیشود زیرا به راحتی توسط اجزاء متحرک خراشیده میشود و بنابراین، رگههایی از نقره تیره می‏گردد. اغلب بیشتر فلز توسط شیشه پوشیده شده است، بنابراین به کندی تیره میشود. به علاوه پاک کردن لاک الکل و دوباره زدن آن، زمانبر خواهد بود.

اجزاء فلزی شکسته، در مواردی که اجزاء غیرساختاری هستند، میتوان با استفاده از رزین اپوکسی دو بخشی[3] مرمت نمود. با این وجود، به دلایل ایمنی مشخص، تعمیرات ساختاری باید توسط یک متخصص جوشکاری، با استفاده از روشهای لحیمکاری انجام شود. پینهای سیمی ضعیف و شکننده، باید با پینهای مخصوص لوستر جایگزین شوند. این پینها که از آلیاژ برنج نرم ساخته شدهاند، به خوبی شکل پذیرند و در عین حال، استقامت کافی برای تحمل وزن آویزها و تزئینات شیشهای را دارند. هنگام جدا کردن و بریدن پینها و سیمهای قدیمی باید مراقب بود، زیرا کاترهای فلزی میتوانند براحتی به شیشه صدمه بزنند. ممکن است در زمان حیات لوستر، هنگامی که اشک های کریستالی[4]، آویزها و زنجیرهای لوستر میشکنند یا گم میشوند به طور تصادفی با هر آویز شیشهای دیگر جایگزین شوند، بدون درنظر گرفتن اینکه اندازه و شکل نامناسبی دارند و به طور نادرستی به لوستر متصل شدهاند. بنابراین لازم است به یاد داشته باشیم هنگام باز کردن اجزاء لوستر برای تمیزکاری، اگر تزئینات و زنجیرها به درستی مرتب نشوند و آویزهای جایگزین مناسب خریداری و استفاده نشوند، زیبایی ظاهر لوستر ممکن است تحت تأثیر قراربگیرد.

پس از تکمیل کار، گزارش حفاظتی نوشته میشود که شامل دستورالعمل باز نمودن و سرهمبندی (مونتاژ)، یادداشتهایی از اصلاحات انجام شده و مجوزهای ایمنی برای قلابهای آویز، زنجیرها، اتصالات سقفی و سیمکشی الکتریکی باشد.

1 پاسخ
  1. امیر
    امیر گفته:

    با سلام و تشکر از مطالبتان.
    لطفا روش نصب کریستال روی لوستر هم توضیح دهید.

دیدگاه ها غیر فعال است.